U poslednji čas: Geneks utvrđen za kulturno dobro
Zapadna kapija predstavlja materijalni dokument perioda naglašene želje beogradskog urbanizma za ostvarivanjem visinskih rekorda i formiranjem upadljivih gradskih simbola. Međutim, njegovo stanje danas je daleko od dobrog.
Na predlog Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, na sednici Vlade Srbije održanoj 3.11.2021. godine Stambeno-poslovni centar „Geneks“ je utvrđen za kulturno dobro. Ispred Zavoda istraživanje i predlog odluke o utvrđivanju za kulturno dobro uradili su Ivana Vesković, dipl.istoričar umetnosti, Zoran Tucić, dipl. inženjer arhitekture i Snežana Negovanović, dipl. snimatelj slike.
Stambeno-poslovni centar „Geneks“ sagrađen je u periodu od 1970-1980. godine, na ukrštanju auto-puta i ulice Narodnih heroja u Bloku 33 u Novom Beogradu prema projektu arhitekte Mihaila Mitrovića, jednog od najproduktivnijih autora na domaćoj graditeljskoj sceni.
Zgrada Geneksa arhitekte Mihajla Mitrovića
Na vrhu kule smeštena je rotonda s pokretnim podom za restoran-vidikovac, prvi tog tipa u Evropi.
Objekat čine dve kule, armirano-betonske skeletne konstrukcije koje su funkcionalno razdvojene na stambenu, visine P+M+30+P spratova i poslovnu, visine P+M+26+P – povezane u arhitektonsku celinu konstrucijom u vidu mosta na visini 26-og sprata.
Fasade su izvedene u natur-betonu. Svaka kula ima po dva stepeništa, koja su „sakrivena“ u betonskim bočno postavljenim vertikalama kružne osnove, izdvojene iz kvadratičnih osnova kula.
U projektantskom smislu inovativnost se najviše ogleda u pojavi rotonde sa pokretnim podom, na vrhu administrativne kule koja je namenjena za restoran-vidikovac, prvi tog tipa u Evropi. Monumentalna građevina podignuta je na samom prilazu prestonici iz pravca Beogradskog aerodroma, kao urbani „svetionik“ i najupadljiviji motiv Novog Beograda, ali i vizuelni reper čitavog grada.
Kombinacija gigantskih formi postamenta i ekscentričnog motiva na vrhu, predstavlja specifičnu i smelu arhitektonsku kreaciju.
Poznat pod imenom i „Zapadna kapija“, u vreme građenja predstavljao je najvišu zgradu na Balkanu. Odlikuje se jednostavnošću rešenja i proporcionalnim redom dvojnog korpusa, koji nadvišava krovna nadgradnja cilindričnog oblika za smeštaj restorana sa mehanizmom koji je omogućavao njegovo okretanje oko centralne ose. Kombinacija gigantskih formi postamenta i ekscentričnog motiva na vrhu, predstavlja specifičnu i smelu arhitektonsku kreaciju.
Kombinacijom elemenata iz tradicije i nasleđa sa savremenim iskustvima, stvorio je sopstvena rešenja koja predstavljaju originalan autorski izraz u domaćem graditeljstvu. Usaglašavanje stambenog i poslovnog dela, autor je ostvario funkcionalnim rešenjem osnova, stavljajući u adekvatan odnos formu i sadržaj obe arhitektonske jedince.
Posebno originalan detalj na savremenoj arhitekturi jeste oslikavanje fasada. Slikar Lazar Vujaklija uradio je murale na betonskim fasadama prizemlja zgrade Geneksa 1979. godine.
Genex predstavlja materijalni dokument perioda naglašene želje beogradskog urbanizma za ostvarivanjem visinskih rekorda i formiranjem upadljivih gradskih simbola.
Pitanje opstanka platoa i skloništa Geneks kule
Mežutim, sama zgrada Geneksa je veoma zapuštena. Problem Geneksa ne završava se na zanemarivanju njegovih vrednosti i potreba koji se manifestuju u fizičkom, ali i programskom kontekstu. Gotovo čitavom površinom neiskorišćenog trga koji godinama propada – platoom punog pukotina i obraslog šibljem, nekoliko metara pod zemljom sa severoistočne strane Geneksa, nalaze se dva atomska skloništa i podzemne prostorije povezane sa objektom.
U toku je intervencija nadgradnje planiranih atomskih skloništa, čije bi prenamene u ugovoru sa privatnim investitorima komercijalizovale kolektivne prostore skloništa. Upravljanje i održavanje su nadležnost Javnog preduzeća Skloništa Srbije, koje već duži niz godina neke od prostora iznajmljuje za komercijalne sadržaje privatnim zakupcima.
Takođe, postavlja se pitanje hoće se sada kada je Geneks postao kulturno dobro, skinuti reklama sa fasade.
Kad ste već ovde…
