Biseri jugoslovenskog modernizma: Memorijalni kompleks Ilinden u Kruševu

Zahvaljujući svojoj veličanstvenoj i vanvremenskoj arhitekturi ovaj modernistički dragulj u Makedoniji već decenijama privlači pažnju i struke i posetilaca.

O tome koliko je jedinstvena i značajna bila jugoslovenska arhitektura u periodu modernizma govori i činjenica da je na ovu temu održana i izložba u čuvenom njujorškom MoMA muzeju. Baš takav jedan veličanstven modernistički dragulj, memorijalnog karaktera, nalazi se u gradu Kruševu u današnjoj Severnoj Makedoniji.

Izgrađen i svečano otvoren 1974. godine prema projektu vajara Jordana Grabulovskog i arhitektkinje Iskre Grabulovske, spomenik Ilinden poznat je i pod imenom Makedonium, a posvećen je borcima i revolucionarima Ilindanskog ustanka 1903. godine, kao i makedonskim partizanima, učesnicima Drugog svetskog rata.

Pročitajte još na Gradnja.rs:

• Novi Sad – moderni grad: Kako je urbanistička misao evoluirala od pedesetih godina do danas
• Beogradski beton: Brutalistički enterijeri prestonice u fokusu izložbe u Lisabonu

Srčani zalizak na kružnoj osnovi

Izdižući se iznad Kruševa, spomenik Ilinden izgleda kao srčani zalizak sa deset ogromnih ovalnih prozora, gde su gornji izvedeni u vitražu, autora slikara Borisa Lazeskog, i zajedno se izdižu iz njegove kružne osnove.

Vizuelni izgled spomeničkog kompleksa, koji se prostire na šesnaest hektara, osim centralnog spomenika čini i plato sa skulpturama „Raskinuti lanci“ koje simbolizuju slobodu izborenu u oslobodilačkim ratovima.

Unutar kupole centralnog spomenika nalazi se grob Nikole Kareva, predsednika Kruševske republike, i bista pevača Tošeta Proeskog.

Na plato se nadovezuje kripta sa ispisanim najznačajnijim imenima i događajima vezanim za period pre, za vreme i posle Ilindanskog ustanka.

U produžetku, nakon kripte, stupa se do amfiteatra ukrašenog raznobojnim mozaicima.

Unutar kupole centralnog spomenika nalazi se grob Nikole Kareva, predsednika Kruševske republike i bista pevača Tošeta Proeskog, koji je odrastao upravo u Kruševu.

Pogled na sve četiri strane sveta

Pogled iz unutrašnjosti kupole puca sa četiri prozora od kojih je svaki gleda prema jednoj strani sveta, odnosno lokaciji povezanoj sa događajima Ilindanske epopeje: spomenik „Sliva“, „Mečkin kamen“ i Pelagonija.

Neka Makedonium bude s tobom

A da je veličanstveni spomenik inspirativan i nakon skoro pola veka, govori nam i podatak da je u okviru kompleksa tokom avgusta meseca održana izložba pod nazivom „Ratovi zvezda Makedonije“, koju je postavio jedan od najpoznatijih makedonskih grafičkih dizajnera i likovnih umetnika, Zoran Kardula.

Činjenica da je čuvena filmska franšiza objavljena samo tri godine nakon izgradnje spomenika bila je dodatna inspiracija.

Na izložbi su se mogle videti ilustracije inspirisane „Star Wars“ serijalom, kao i bezvremenim dizajnom spomenika Ilinden, dok je otvaranje privuklo više od 500 ljudi, piše makedonski portal Fashionel.

Kako je i ovaj umetnik poreklom iz Kruševa, neizbežna je bila njegova večita inspiracija Makedoniumom, a činjenica da je čuvena filmska franšiza objavljena samo tri godine nakon izgradnje spomenika bila je dodatna inspiracija.