4.000 tona teška kupola, 49 zvona i 15.000 kvadrata mozaika: Kako je nastajao Hram Svetog Save

Jedan od najvećih pravoslavnih hramova na svetu građen je više od sto godina, kroz ratove, prekide i promene vlasti, a danas predstavlja duhovni i arhitektonski simbol Beograda.

Hram Svetog Save na Vračaru, zasigurno je jedan od naših najvećih graditeljskih dostignuća. Osim činjenice da predstavlja najveću pravoslavnu bogomolju na Balkanu, ali i jednu od najvećih na svetu, on je simbol stradanja srpskog naroda, duhovnosti, istrajnosti i očuvanja nacionalnog identiteta.

Pročitajte još na Gradnja.rs:

• Palata Beograd: Nekad Crna udovica, danas simbol prestonice

 

View this post on Instagram

 

A post shared by Gradnja.rs (@gradnja)

Društvo osnovano s jasnim ciljem

Godine 1594. počinjena je jedna od najvećih uvreda za srpski narod od strane turskih okupatora. Na mestu na kom se danas nalazi hram, mošti prvog srpskog arhiepiskopa i prosvetitelja, Svetog Save, donesene su iz manastira Mileševe i spaljene.

Tri veka kasnije, tačnije 1895. godine, osniva se „Društvo za podizanje hrama Svetog Save na Vračaru“ odakle i kreće priča o nastajanju ove bogomolje. „Društvo“ su osnovali tada najugledniji građani Beograda na čelu sa mitropolitom Mihajlom. Cilj je bio jasan, podizanje hrama posvećenog jednoj od najznačajnih ličnosti srpske istorije.

Na konkursu za izradu projekta raspisanom 1905. godine, nijedno dostavljeno rešenje nije ispunilo očekivanja komisije.

Tačno 10 godina od nastanka „Društva“, raspisan je javni konkurs za izradu projekta. Konkurs je zahtevao da buduća crkva bude monumentalna, srpsko-vizantijskog stila sa površinom od oko 2.000 kvadratnih metara.

Ponuđeno je ukupno 5 rešenja, međutim, prema mišljenju komisije nijedno rešenje nije bilo zadovoljavajuće uzimajući u obzir važnost hrama. Ubrzo, usledili su sukobi i ratovi, stoga do novih rešenja nije došlo.

Na konkursu 1926. usvaja se rešenje Bogdana Nestorovića i Aleksandra Deroka, nekon čega započinje dugoočekivana izgradnja hrama.

Nakon okončanja rata „Društvo“ je obnovljeno na čelu sa patrijarhom Dimitrijem i 1926. godine raspisuje se novi konkurs, ali sada na jugoslovenskom nivou. I dalje se zahteva da crkva bude srpsko-vizantijskog stila, ali sada površine 3.000 kvadratnih metara kako bi mogla da primi više od 6.000 vernika.

Nakon pregledana 22 rešenja, usvaja se projekat arhitekte Bogdana Nestorovića i Aleksandra Deroka koji ispunjava sve postavljene zahteve i predlažu projekat crkve po uzoru na čuvenu Aja Sofiju u Istanbulu.

Dugoočekivana gradnja hrama počinje 1935. godine i u prvoj fazi izvedeni su glavni noseći stubovi od armiranog betona, zidovi od opeke, kapiteli kao i šest konzola, obrađenih prema crtežima Aleksandra Deroka.

Obustava gradnje i angažovanje profesora Branka Pešića

Bombardovanje Beograda 1941. i okupacija Jugoslavije, značili su i obustavu radova. Novo društveno uređenje dodatno je ugrozilo položaj Srpske pravoslavne crkve, te se ubrzo „Društvo za izgradnju hrama“ ukida.

Prekid radova trajao je sve do 1984. godine, kada je patrijarh German, nakon više decenija uporne borbe imenovao profesora Branka Pešića za novog arhitektu hrama. Pešić je prepravio prvobitni projekat i prilagodio ga savremenim građevinskim tehnikama i materijalima.

Takođe, angažovan je i projektni biro „Studio“ iz Beograda, dok je organizacija gradilišta poverena građevinskom preduzeću „Rad“.

Najveće dostignuće bilo je podizanje kupole teške 4.000 tona – ovaj poduhvat trajao je punih 40 dana.

Ubrzo su zidovi podignuti do svoje pune visine od 40 metara. Ipak, najveće dostignuće bilo je podizanje kupole teške 4.000 tona. Ona je zajedno sa pokrivačem od bakarnog lima i krstom visokim 12 metara i teškim 4 tone, podignuta sa zemlje i postavljena na zidove. Ovaj poduhvat trajao je punih 40 dana.

Krst je poslednje delo Nebojše Mitrića, jugoslovenskog vajara i slikara jevrejskog porekla koji je preživeo holokaust. Ukupna visina hrama iznosi 82 metra i ima čak 49 zvona. Najveće zvono ima prečnik od 204 cm, dok najmanje svega 20 cm.

Nakon ponovnog prekida u izgradnji hrama usled ratova 90-tih, patrijarh Pavle je 2001. obnovio „Društvo“. Gradnja se nastavlja da bi konačni radovi na eksterijeru bili gotovi 2004. godine.

Takođe, u ovom periodu oformljena je crkva Svetog kneza Lazara sa kriptom patrijarha koja je nakon pune četiri godine rada i oslikana. Ona se prostire na oko 1.800 kvadrata i nalazi se na dubini od 7 metara.

Unutrašnjost hrama prekrivena je mozaicima površine od 15.000 kvadrata za čiju je izradu bila zadužena Ruska akademija umetnosti.

Unutrašnjost hrama krase mozaici površine od oko 15.000 kvadratnih metara, što ga čini jednim od najvećih mozaičkih projekata na svetu. Na njihovoj izradi učestvovalo je preko tri stotine umetnika, a celokupna ikonografija poverena je Ruskoj akademiji umetnosti, na čijem čelu se nalazi akademik Nikolaj Muhin.

Zvanično, mozaik je završen u oktobru 2020. godine u rekordnom roku. Iste godine, postavljen je ikonostas, polijelej, kameni podovi i elementi kamene plastike u centralnom naosu, priprati i paraklisima. Na taj način prostor hrama je prilagođen svojoj osnovnoj funkciji, bogosluženju.

Simbol nepokolebljivosti jednog naroda

Danas, hram Svetog Save stoji kao simbol nepokolebljivosti jednog naroda. Njegova turbulentna izgradnja koja je trajala više od jednog veka, bila je praćena velikim drušvenim promenama, ratovima, sukobima i prekidima.

Uprkos tome, hram je izveden u svom punom obliku i veličini i ne predstavlja samo arhitektonsko i umetničko dostignuće, već i svedočanstvo o duhovnoj snazi i istrajnosti srpskog naroda. Zahvaljujući tome, možemo ga smatrati jednim od najvećih arhitektonskih i verskih simbola Beograda.