Na Savi zelena lučna ćuprija: Saga o demontaži Starog savskog mosta
Od izgradnje pripremnog gradilišnog platoa na savskom priobalju, do zahtevnog procesa premeštanja prepoznatljivog zelenog luka na novobeogradsku obalu.
“Svako kulturno doba ima svoje ideale i razumevanje arhitekture. Zajednički ideal svih vremena bio je u plemenitosti i trajnosti njenih oblika”, Ivan Vurnik (1884–1971). Reči znamenitog slovenačkog arhitekte najprimerenije opisuju aktuelna dešavanja u savremenoj beogradskoj i srpskoj arhitektonskoj (i građevinskoj) praksi i sceni na polovini treće decenije novog veka.
Stari savski most (1942, 2024–2025 demontiran) sa svojom prepoznatljivom lučnom konstrukcijom i gvozdenom strukturom, sazdanom od vijaka, podloški i navrtki, s jedne, te ploča i nosača različitih dimenzija i oblika, s druge strane, predstavlja citirani zajednički ideal plemenitih i trajnih oblika, kao donedavni pripovedač jedne, sada prevaziđene, a nekad tehnički inovativne i inventivne inženjerske estetike 18. i 19. veka, svojevrsne preteče kasnijih modernističkih htenja i nagoveštaja paradigmatskih promena u graditeljstvu na prelomu 19. i 20. veka, te dostojan i dosledan naslednik prvog čeličnog mosta – Ajron Bridža (Iron Bridge, 1777–1781) na reci Severn, u Engleskoj.
Pročitajte još na Gradnja.rs:
Istorija duga pune 83 godine
Rušenje stare stanične zgrade Beogradske autobuske stanice u Savamali – koja bi 3. marta 2026. godine obeležila svoj 60. rođendan – smeštene u preostalom i izvorno regulisanom kaldrmisanom patrljku stare Železničke ulice, i otvaranje nove, sa velikom površinom polaznih i dolaznih perona u novobeogradskom Bloku 42, krajem septembra minule godine bio je momentum koji je označio početak dugo najavljivanog složenog i zahtevnog procesa demontaže Starog savskog mosta, kao narednog koraka u transformaciji lika ovog dela Beograda i podređivanju postojeće gradske matrice novom, u poslednjoj deceniji izniklom, modernom stambenom naselju konfekcijske i generičke arhitekture na tlu Savskog amfiteatra.
Ovaj gvozdeni usud, inat, simbol otpora i svedok nemilih događaja tokom četvorogodišnje nemačke okupacije grada, svojevrsni simplifikovani i modernizovani naslednik raskošnijih “zemljaka” – Alte Rheinbrücke (1898–1945) u Bonu, u Nemačkoj, i Kossuth híd (1926–1928) u Đeru, u Mađarskoj – te arhetip nekoliko decenija mlađih drumsko-železničkih mostova građevinskog inženjera Branka Žeželja (1910–1995) od prednapregnutog betona u Novom Sadu (1957–1961, bombardovan 1999. i obnovljen 2012–2018) i Titelu (1957, udvojen sa starim čeličnim železničkim mostom iz 1927. godine), nastalih u novom posleratnom poletu obnove i izgradnje zemlje, svojim zelenim lukom nad najdužim rasponom od 106 metara (i plovnim putem) pune 83 godine činio je beogradsku siluetu prepoznatljivom i ikoničnom.
Zatvaranje Starog savskog mosta pratilo je vidno nezadovoljstvo dela građanstva sa obeju savskih obala, i sa novobeogradske i sa starobeogradske strane.
Zbog toga je tokom svog više od osam decenija bitisanja nad rekom postao višeslojan, višedimenzionalan i višeznačan simbol Beograda, neraskidiva nit njegovog identiteta i svakodnevlja. Svoju naraciju utkao je u kolektivnu urbanu memoriju Beograđana i Beograđanki preko zidnih kalendara, razglednica, logotipa, umetničkih slika rađenih u različitim slikarskim tehnikama, amaterskih i profesionalnih fotografija, ali i zabeleženih filmskih kadrova – u serijama Grlom u jagode, kada glavni lik Bane Bumbar (tumači ga glumac Branko Cvejić) prelazi baš ovaj gvozdeni most prema Novom Beogradu, i Povratak otpisanih (12. epizoda Most), kada je prikazano spasavanje gvozdenog mosta tokom oslobađanja Beograda 1944. godine.
Mesec dana nakon početka rušenja stare stanične zgrade Beogradske autobuske stanice, početkom novembra minule godine, tačnije dan nakon pada nadstrešnice nad glavnim ulazom u novosadsku putničku železničku stanicu – velike tragedije u kojoj je stradalo šesnaest osoba – Stari savski most zatvoren je za kolski, pešački i tramvajski saobraćaj zbog nebezbednosti.
Neredovno održavanje mosta nakon poslednje rekonstrukcije (2007–2008) išlo je naruku već donete odluke o podizanju novog i većeg mosta na istom mestu. Zatvaranje Starog savskog mosta pratilo je vidno nezadovoljstvo dela građanstva sa obeju savskih obala, i sa novobeogradske i sa starobeogradske strane.
Spletom okolnosti, Spomenik žrtvama logora Sajmište našao se u gradilišnom kontekstu – među mašinama, prašinom, radnicima i privremenim kontejnerskim naseljem.
Sa zatvaranjem mosta za sve vidove saobraćaja započeta je izgradnja pripremnog gradilišnog platoa na savskom priobalju, između Brankovog i Starog savskog mosta na novobeogradskoj strani (Obala jasenovačkih žrtava), planiranog za odlaganje čeličnih segmenata Starog savskog mosta i dopremanje novih čeličnih segmenata iz Kine.
Tako se Spomenik žrtvama logora Sajmište (1995, vaj. Miodrag Miša Popović) spletom okolnosti našao u gradilišnom kontekstu – među mašinama, prašinom, radnicima i privremenim kontejnerskim naseljem. Svojom kubusnom, providnom i tkanastom kulisom podseća na identičnu scenografsku kulisu zgrade hotela “Metropol” (1954–1958, arh. Dragiša Brašovan) na Bulevaru kralja Aleksandra, tokom njegove rekonstrukcije pre petnaestak godina.
Pola godine kasnije, početkom aprila tekuće godine pristupilo se složenom procesu demontaže čeličnih segmenata Starog savskog mosta.
Najava dolaska „savske nemani“
U prvom koraku se pristupilo demontaži čeličnih segmenata nad suvozemnim delom na desnoj i levoj obali Save – iznad Hercegovačke ulice na starobeogradskoj strani (između betonskog oslonca, te stubova “5” i “6”), takoreći na međi nekadašnje Bare Venecije i Savamale.
Potom je demontaža izvedena i na novobeogradskoj strani (između betonskog oslonca i stuba “1”), između nekadašnjeg Starog beogradskog sajmišta (1937, arh. Rajko Tatić, Milivoje Tričković i Đorđe Lukić), a današnjeg kompleksa Memorijalnog centra “Staro sajmište”, sa nedavno završenom uspešnom rekonstrukcijom kule kao centralnog objekta (izvorno rešenje: 1937, arh. Aleksandar Sekulić; rekonstrukcija: 2022–2024, arh. Aleksandra Šević sa timom stručnjaka iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda; 2022–2024, enterijer: Danilo Dangubić architects), i stambenog naselja trošnog građevinskog fonda u novobeogradskom Bloku 18.
Demontažu čeličnih segmenata nad vodenom površinom, u drugom, logičnom i prirodnom, koraku, najavio je dolazak svojevrsne savske nemani – mađarske dizalice Klark Adam (Clark Ádám) sa baržama, impozantne mašinerije, vidljive iz više vizura starog i novog dela Beograda. Prvo su demontirana dva čelična segmenta sa novobeogradske strane (između stubova “1”, “2” i “3”), a potom i jedan sa starobeogradske strane (između stubova “4” i “5”).
Luk je prvo izdignut sa oslonaca stubova “3” i “4”, a potom translatorno pomeren izvan plovnog puta i položen u paralelnom položaju nekadašnjeg mesta premošćavanja reke Save.
Demontiranjem svih šest čeličnih segmenata na manjim rasponima između betonskih oslonaca i stubova s leve i s desne strane reke, nad Savom je ostao dostojanstveno da stoji zeleni luk Starog savskog mosta – živa slika i ovaploćena simbolika Nigdine i Bezdna, genijalnih kovanica naslova romana naše znamenite književnice Svetlane Velmar Janković (1933–2014).
I kao takav, ni tamo, ni vamo, zeleni luk Starog savskog mosta je svojom gvozdenom strukturom, satkanom od velikog broja vijaka i ploča različitih geometrijskih oblika, i dalje činio beogradsku siluetu prepoznatljivom, kao živi model u stvarnoj razmeri 1 : 1 jedne klarifikovane inženjerske estetike iz 18. i 19. veka – verniji i verodostojniji primer od replike modela segmenta Trajanovog mosta, postavljenog na dva stuba nad vodenom površinom, na kružnom toku pri samom ulazu u rumunski pogranični grad Drobeta Turnu-Severin.
Krajem jula tekuće godine pristupilo se skidanju poslednjeg, ujedno najvećeg, najtežeg i najzahtevnijeg čeličnog segmenta – zelenog luka Starog savskog mosta. Pažljivim manevrisanjem sa dva hidraulična tornja na mađarskim baržama, luk je prvo izdignut sa oslonaca stubova “3” i “4”, a potom translatorno pomeren izvan plovnog puta i položen u paralelnom položaju nekadašnjeg mesta premošćavanja reke Save.
Poslednja zahtevna operacija
Početkom septembra tekuće godine usledila je i poslednja zahtevna operacija – premeštanje zelenog luka Starog savskog mosta na novobeogradsku obalu. Izgradnjom lansirne rampe na gradilišnom platou stvoreni su svi neophodni (pred)uslovi za ovu građevinsku operaciju.
Veliki broj radnika i inženjera, raspoređenih i s leve i s desne strane lansirne rampe, pratio je ovaj celodnevni proces. Zeleni luk Starog Savskog mosta, položen paralelno sa nekadašnjim pravcem premošćavanja reke, još neko vreme će podsećati Beograđanke i Beograđane na njegov prepoznatljiv, ikoničan i autentičan lik.
Da li će planirani novi most, nesporno veće protočnosti i dosta šireg dijapazona saobraćaja (pešački, biciklistički, drumski i tramvajski), odgovoriti adekvatno na postavljene zahteve – pokazaće vreme. Jedino je izvesno – novi luk biće samo replika nekadašnje zelene lučne ćuprije na Savi, predstavnika inženjerske estetike 18. i 19. veka.
Foto-galerija
Živimo u zla vremena gde ološ i neznalica uništavaju zemlju i narod. Sramotno
Kako vas nije sramota da za ljude koji rade na mostu zovete neznalicama?
Dosta politike i mržnje.Čak je i pisac ovog melanholicnog osvrta plakao dok je pisao.Ne spominje trapave rekinstrukcije,genijalnu ideju da tramvaj ide preko tog mosta i ranije odluke da se gradi novi most.Nije važno što su se sudarali tramvaji,kamioni,cepale gume na dilatacijama,upadali u rupe na nelogicnoj spoju metala i asfalta.Važno je sada pljunuti.Objavili ste mnogo slika,ali niste drvene šipove o kojima znamo i imamo dokumentaciju na fakultetu.Svi su znali da ga treba ukloniti,ali trebalo naći odlućne ljude koji vode grad napred.
Ja ipak mislim da ti zivis u nerealnom zlom shvatanju „arhitekture i gradjevine “ !! manite se ljudi zavisti , sujete i politike bavite se gradjevinom i arhitekturom! dosta bre liberalnog odnosa ka sigurnosti mostova i qvazi demokratiji punoj zavisti i gluposti!!
Kako Vas(te) nije sramota da napišeš takav glup komentar..Na master studijama modula konstrukcije na građevinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu su nas vodili na ekskurziju „Mostovi Beograda“ gde je upravo ovaj most bio primer svih grešaka i oštećenja koja se mogu naći na konstrukciji čeličnih mostova i uz to da ne zaboravimo da je most na drvenim šipovima.Da je most kojim slučajem pao ne verujem da bi postojao neki sentiment za metalnim kršem.
Ne mogu da prezalim stari Savski most. I nadam se, u najsmelijim snovima, da cemo ga vratiti na njegovo mesto kad skinemo sektu.
Zar mislite da most koji je bio na trulim drvenim šipovima i zarđale konstrukcije može da se „Vrati“ na staro mesto?
Znate li da Stari Železnički Most nikada nije prefarba jer nije mogao da izdrži težinu farbe zato će sada biti samo pešački most.
Zato su srušili poštu 2. pa Hotel Jugoslavija da je sreće da su srušili Železničku Stanicu u Novom Sadu i izgradili novu po starim projektima i novim materijalima do tragedije ne bi došlo.
Dragi Gorane, pre svega hvala Vam na retrospektivi dogadjaja i podsecanja na istoriju ovog mosta ali sada je to poglavlje zavrseno, pa red bi bio da zatvorimo tu knjigu i okrenemo se buducnosti, jer od proslosti se ne zivi.
Dobre fotografije.
Od Gradnje se očekuje da bude profesionalna i neutralna, ali ovaj tekst to nažalost nije uspeo. Radujemo se novom belom mostu, koji će opravdati naziv Beograd.
Biće to novi simbol novog modernog Beograda