Arhitektura i strip: Da li su crtači samo kreativci ili i vizionari?

Od biomehaničkih svetova Gajgera do futurističkog Beograda Alekse Gajića, strip otkriva kako izmaštani prostori oblikuju arhitektonske vizije budućnosti.

Nakon nekoliko godina, tekst Arhitektura i film dobija svoj logični nastavak na polju devete umetnosti, tj. stripu. U stripovima se pojavljuju mnogobrojne istorijske zgrade, utvrđenja, hramovi ili čitavi gradovi, ali naša tema nisu realni arhitektonski motivi, već oni izmišljeni, izmaštani u glavama stripocrtača, koji nam ukazuju na obostrani uticaj arhitekture i stripa i ko zna, možda vizionarski karakter jer prikazuju neke predstave iz potencijalne ili čak realne budućnosti.

Uvrnute kreacije H. R. Gajgera

Možda je najbolje krenuti od jednog umetnika, koji nije bio stripocrtač, ali čija su ostvarenja uticala ne samo na strip, već i na film, dizajn enterijera, modne kreacije itd. U pitanju je H. R. Gajger (Giger), otac Osmog putnika (Alien) i mnogih drugih ostvarenih i neostvarenih, krajnje originalnih i uvrnutih kreacija.

Zanimljiv podatak je da se ovaj Švajcarac u 22. godini preselio u Cirih, gde studira arhitekturu i industrijski dizajn sve do 1970. godine. Karijeru započinje koju godinu ranije, kada se njegove grafičke kreacije uveliko pojavljuju u javnosti.

Pročitajte još na Gradnja.rs:

• Kuća inspirisana japanskom mangom

Ideje za Osmog putnika nastale su po uzoru na nekoliko njegovih ranijih grafičkih kreacija, pod nazivom Nekronom.

Deceniju kasnije, 1979. godine izlazi film Osmi putnik, gde planetarnu slavu stiče, do tada neviđen i brutalno zastrašujući izgled vanzemaljskog bića, koji brižljivo kreira Gajger. Posvećenici u njegovu umetnost znaju, ali široj javnosti verovatno nije poznato da su ideje za Osmog putnika nastale po uzoru na nekoliko njegovih ranijih grafičkih kreacija, pod nazivom Nekronom.

Međutim, ono što je bila okosnica njegovog stila, kojim je uticao na vizuelno oblikovanje enterijera i eksterijera futurističkih zgrada i vasionskih brodova mlađih umetnika, zapravo su biomehaničke kreacije, u kojima se prožimaju mašine i ljudski delovi tela.

Bizarno je isuviše jednostavna reč kojom bi mogao da se opiše njegov rad, koji često prikazuje i motive ekstermne erotike. Prožimanje punih masa, panela, cevi, kablova i drugih mehaničkih elemenata, sa ljudskim i vanzemaljskim motivima stvorili su jedan potpuno novi futuristički svet naučne fantastike.

Neostvarena saradnja s Hodorovskim

Iako je postojala inicijativa da Gajger sarađuje sa Alehandrom Hodorovskim, legendarnim rediteljem i scenaristom, na projektu prve ekranizacije romana Dina, koji nikada nije realizovan i od čega su ostali crteži, makete, ali i unikatno dizajnirani komadi nameštaja, koji su kasnije proizvedeni u ograničenim serijama i kojima je opremljeno nekoliko, posebno osmišljenih tematskih Gajger kafea, čiji ambijent je kreiran u skladu sa njegovim biomehaničkim konceptom.

Mebijusovi projekti imali su dodirnih tačaka sa Gajgerom, jer je radio na filmovima Osmi putnik, Tron i Peti element.

Kreativac čija karijera započinje da se razvija u slično vreme kada i Gajgeru, bio je francuski stripocrtač Žan Žiro, javnosti poznatiji pod svojim pseudonimom Mebijus (Moebius). Njegovi projekti imali su dodirnih tačaka sa Gajgerom, jer je radio na filmovima Osmi putnik, Tron i Peti element, a ostvario je i više nego uspešnu saradnju sa navedenim Hodorovskim.

Mebijus nije bio autor samo naučno-fantastičnih stripova, ali kada se spomene njegovo ime, svima se u mislima pojave njegova maštovita futuristička ostvarenja. Jedan prvih stripova koji je vinuo Mebijusa u nebo sci-fi žanra, a koji nastaje 70-ih godina, bio je Arcah (Arzach), koji je izlazio u magazinu Metal Hurlant.

Tema stripa je, naravno, izmaštana daleka budućnost, gde se pored ljudi pojavljuju i neke izmišljene životinjske vrste, a sve to zaodenuto pod plašt naprednih tehnologija. Koncept koji će duboko uticati na mnoge stripove, filmove i animirane filmove 80-ih i 90-ih godina.

U stripu Inkal, ljudska civilizacija obitava u duboko ukopanim gradovima, koji su izgrađeni oko otvorenog središnjeg ambisa.

Međutim, ako pogledamo arhitekturu koja se pojavljuje u ovom stripu, zapazićemo vešte kombinacije srednjovekovnih i futurističkih motiva, gde su u osnovi podjednako prisutni zapadnjački i orijentalni arhitektonski stilovi. Ambijenti su „zabranjeni“ spojevi minimalizma i naglašene dekorativnosti, što Mebijusa stavlja rame-uz-rame sa samim arhitektama.

Autor se tu ne zaustavlja i razvija druge, više organske forme, pa možemo videti stenovite oblike ili građevine integrisane u stenoviti ambijent. Ovu ideju integracije grada i prirode razvija u stripu Inkal (Incal), koji nastaje kao plod saradnje sa Hodorovskim. U ovom stripu, ljudska civilizacija obitava u ekstremnom post-apokaliptičnom ambijentu, tj. visokim ili možda bolje rečeno duboko ukopanim gradovima, koji su izgrađeni oko otvorenog središnjeg ambisa.

Naravno, bogatiji slojevi stanovnika žive u višim, a siromašniji u nižim zonama grada, gde autori aludiraju na socijalne nejednakosti, koje prate društvo i u dalekoj budućnosti. Arhitektura gradova na planeti, ali i drugim mestima, krajnje je svemirsko-futuristička, prepuna tehnoloških inovacija, dok je društveni ambijent prožet različitim psiho-socijalnim devijacijama i biološkim mutacijama. Sve ono što srećemo i u današnjim gradovima, samo u ovom slučaju dovedeno do neslućenih ekstrema i potpunog apsurda.

Manga favoriti

Japanska škola manga-crtača ponudila je svoje favorite. Na prvom mestu bih spomenuo Masamune Šira (Masamune Shirow), koji je autor široko poznate mange Ghost in the Shell (ne postoji srpski prevod), na osnovu koje je snimljena još poznatija istoimena anima.

Radnja stripa se odvija u 21. veku u izmišljenom japanskom futurističkom gradu, gde se prožimaju aktivnosti ljudi i mašina (robota). Naravno, grad je osmišljen kao pretpostavljena buduća verzija sadašnjih urbanih megastruktura, njihovih sajber-tehnoloških usavršavanja i prostorne ekspanzije.

U Otomovoj najpoznatijoj mangi Akira, u izmišljenoj budućnosti, futuristički grad Tokio biva uništen velikom eksplozijom.

Nasuprot njemu je koncept gradova koji stvara crtač Kacuhiro Otomo (Katsuhiro Otomo). U njegovoj najpoznatijoj mangi Akira, u izmišljenoj budućnosti, futuristički grad Tokio biva uništen velikom eksplozijom, a radnja stripa se nastavlja nekoliko decenija kasnije, gde se glavni junaci kreću kroz ambijent potpuno novog, futurističkog grada.

Novosađanin koji je zamenio Mebijusa

Ako navodimo inostrane, red je da se osvrnemo i na domaće stripocrtače. Za početak, tu je Zoran Janjetov, koji se proslavio saradnjom sa Mebijusom i Hodorovskim. Najpre započinje kao kolorista na stripu Inkal, da bi na tom projektu zamenio samog Mebijusa i kao crtač.

Nakon ove plodonosne saradnje, Janjetov biva angažovan kao crtač na stripovima u okviru Inkal sage, tj. glavnog lika Džona Difula – Mladost Džona Difula, Tehnoočevi, Vojske Metabarona itd. Naravno, tu se ponovo srećemo sa sci-fi trans-planetarnom radnjom i arhitekturom koja dolazi uz taj ambijent.

Antički hramovi, slavoluci, kolonade stubova i drugi motivi antičke arhitekture, vešto su kombinovani sa motivima svemirske i epske fantastike.

Sa druge strane, Aleksa Gajić se probija isključivo autorskim projektima. Domaćoj javnosti najpre biva poznat po stripu Bič Božji, koji nastaje u saradnji sa francuskom scenaristkinjom Valeri Manžen (Valérie Mangin), a zatim i po legendarnom stripu Technotise, koji realizuje sa Darkom Grkinićem i na osnovu kojeg nastaje i animirani film Tehnotajz: Edit i ja.

Ako pogledamo strip Bič Božji, izmišljena događanja u paralelnom univerzumu, gde se istorija Rimskog carstva odvija u svemiru, zapazićemo krajnje originalne spojeve antičkog vizuelnog identiteta sa futurističkom tehnologijom, pa je i sama arhitektura dobila fuzioni izraz. Antički hramovi, slavoluci, kolonade stubova i drugi motivi antičke arhitekture, vešto su kombinovani sa motivima svemirske i epske fantastike.

U stripu Technotise sve poznate beogradske zgrade iz starog gradskog jezgra dobijaju svoje tehno-futuristička unapređenja i nadgradnje.

Sa druge strane, u stripu Technotise, čija se radnja odvija u izmaštanom Beogradu budućnosti, arhitektura dobija slične kombinacije starog i novog. Tačnije, sve poznate beogradske zgrade iz starog gradskog jezgra, dobijaju svoje tehno-futuristička unapređenja i nadgradnje.

Nešto slično smo viđali u inostranim stripovima i filmovima, ali u ovom slučaju na krajnje originalan i pomalo sarkastičan način, jer kako vreme sve više odmiče (a Beograd doživljava sve veće radikalne transformacije), mnogi se pitaju da li bi ovakve ili slične nadgradnje mogli zaista da vidimo na beogradskim zdanjima.

Kreativci ili vizionari?

Ovo nas dovodi do pitanja iz naslova – da li su stripocrtači isključivo kreativci ili imaju i trunku vizionarstva, kada su u pitanju prostorni ambijenti i arhitektura u njihovim stripovima? Da li će u budućnosti ljudska vrsta krstariti po drugim sazvežđima i planetama, stvarajući kombinaciju primordijalne istorijske i tehno-futurističke arhitekture?

Ili će možda, nakon planetarnog nuklearnog uništenja sve ličiti na post-apokaliptičnu distopiju razrušenih gradova ili onih koji su smešteni u duboko podzemlje? Ne znam za ostatak planete, ali meni ona Gajićeva nadzidana palata Skupštine Srbije (naslovna fotografija) nikako ne izlazi iz glave…