Travnički park: Urbana mikrointervencija u trouglu Savamale

Pejzažnom intervencijom sa podizanjem terena, definisanjem staza i integrisanim klupama od masivnog drveta, park u Karađorđevoj ulici dobio je potpuno novi izgled.

Verovatno više od 90% Beograđana – uključujući i autora ovog teksta – ne zna gde se tačno nalazi Travnički park. Zato smo u naslovu odmah naveli i njegovu lokaciju, kako bismo približili čitaocima o kom prostoru je reč.

Ako niste iz Savamale ili vas put nije vodio Karađorđevom ulicom, verovatno nećete moći da pretpostavite gde se ovaj park nalazi. Zato, pre nego što predstavimo zanimljivu arhitektonsku intervenciju, osvrnućemo se na kratku istoriju ove pomalo zaboravljene beogradske lokacije.

Pročitajte još na Gradnja.rs:

• Biopark Ada: Ovo je pobedničko rešenje za zoološki vrt na Adi Ciganliji

Kako se razvijao prostor Savamale

Ceo ovaj prostor Savamale počinje da se razvija dolaskom železnice, tj. izgradnjom železničke stanice 1884. godine, kada se zajedno sa pristaništem formira saobraćajno-trgovačko čvorište Beograda.

Dalji razvoj nastavlja se i početkom 20. veka, kada najugledniji beogradski trgovci i industrijalci, predvođeni Lukom Ćelovićem Trebinjcem, osnivaju Beogradsku zadrugu, čija zgrada biva izgrađena 1907. godine, po projektima poznatog arhitektonskog tandema Nikole Nestorovića i Andre Stevanovića.

Isti dvojac potpisuje i projekat za hotel Bristol, izgrađen preko puta Beogradske zadruge 1911. godine. Naspram ove dve monumentalne zgrade, 1908. godine niče ništa manje raskošna Palata Vučo, po projektu arhitekte Dimitrija T. Leka, dok su se dalje ulicom nizale kuće braće Krsmanovića, Trebinjca i drugih.

Kako hotel Bosna ne bi zaklanjao pogled na velelepno zdanje Beogradske zadruge, Luka Ćelović Trebinjac ga otkupljuje i ruši 1908. godine.

Ovaj pun krug oko prostora koji se tada zvao Mali Pijac, zatvarala je zgrada hotela Bosna. Međutim, sudbina tog zdanja bila je drugačija. Kako ne bi zaklanjala pogled na velelepno zdanje Beogradske zadruge, trgovac Luka Ćelović Trebinjac otkupljuje hotel i ruši ga 1908. godine. Uklonjen je i sam pijac, od kojeg je još dugo godina ostao samo naziv, ali i kameni krst, koji je premešten u novoizgrađeni park ispred hotela Bristol, gde se i sada nalazi.

Kao što vidimo, industrijalci i trgovci su formirali prvobitno poslovno jezgro Beograda, ali i centralni trg Savamale. Nije poznato šta se dogodilo sa prostorom nekadašnjeg hotela, tj. šta je izgrađeno na njegovom mestu. Najverovatnije je prostor pretvoren u skver (omanji trg), koji ostaje sve do kraja Drugog svetskog rata.

U drugoj polovini 20. veka nekadašnje poslovno-trgovačko jezgro pretvorilo se u zonu sitne industrije, rečnih skladišta i prodavnica auto-delova.

U drugoj polovini 20. veka, ceo prostor Savamale je potpuno preoblikovan. Mnoge zgrade gube svoju prvobitnu namenu, pa se nekadašnje poslovno-trgovačko jezgro pretvorilo u zonu sitne industrije, rečnih skladišta i prodavnica auto-delova.

Trougao na spoju Karađorđeve i Travničke ulice biva pretvoren u zelenu površinu, tj. po ulici dobija naziv Travnički park. U delu parka koji izlazi na Travničku ulicu izgrađena je Beopetrol benzinska pumpa, a sam park, osim trave i niskog žbunja, nikada nije bio nešto više uređen.

Međutim, socijalna dimenzija ove lokacije potpuno se menja posle 2010. godine. Najpre se u jednu staru industrijsku zgradu u Karađorđevoj 46 tokom 2012. godine useljava Mikser House, dok se već 2015. godine u susednu zgradu u Travničkoj 2 useljava Fakultet za diplomatiju i bezbednost.

Ceo kraj dobija novu populaciju, mahom studenata i druge omladine, koja uz popularni KC Grad i nekoliko drugih klubova, potpuno oživljavaju Savamalu. Međutim, konstantno prolaženje ljudi preko zelene površine ubrzo je potpuno devastiralo Travnički park.

Pejzažne arhitekte Miloš Radonjić i Nađa Plazinić iznedrili su jednostavno, ali krajnje zanimljivo i funkcionalno rešenje Travničkog parka.

Vlasnici Mikser Housea nasipaju belu rizlu i prostor pretvaraju u neku vrstu improvizovanog skvera, gde nastavljaju da se okupljaju studenti i posetioci dnevnog i noćnog života Savamale.

Nakon zatvaranja Mikser Housea, u zgradu se useljava nekoliko barova i noćnih klubova, a ubrzo se zatvaraju sve Beopetrolove pumpe iz centra Beograda, pa i ona iz Travničke ulice. Cela lokacija ubrzo postaje ponovo zapuštena, sve do pre nekoliko meseci, kada je započeta rekonstrukcija trougla Travničkog parka.

Iz za sada nepoznatog razloga, kompanija Belgrade Waterfront dobija dozvolu (ili možda nalog), da uradi rekonstrukciju Travničkog parka, koji se nalazi tik uz njihovu upravnu zgradu u palati nekadašnje Beogradske zadruge.

Na tom projektu bivaju angažovane BW-ove pejzažne arhitekte Miloš Radonjić i Nađa Plazinić, kao i autorski tim pejzažnih arhitekata – Marija Ostojić i Daliborka Stojaković, koji su iznedrili jednostavno, ali krajnje zanimljivo i funkcionalno rešenje.

Klupe izvedene od masivnog drveta

Po njihovom projektu, površina je ispresecana parkovskim stazama, dok je nivo zelenih površina dodatno nasut, pa je dobijen efekat omanjeg brda, čija je unutrašnjost prosečena stazama. Nasuta zemlja je uokvirena potpornim betonskim zidićima, na kojima su unutar parkovskih staza izvedene drvene klupe.

Za razliku od svih sličnih struktura, koje su izgrađene širom grada i mahom izvedene u jeftinom dekingu (koji se raspao nakon par godina), ove klupe su izvedene od masivnog drveta, pa je njihova trajnost sigurno znatno duža.

Napravljen je pravi odnos pešačkog prostora i parkovskog rastinja, da prolaznici mogu neometano da prolaze ili da se okupljaju na klupicama, ali i da sam prostor i dalje zadrži karakter parkovske celine.

Posađeno je sve od niskog rastinja i cveća, do drvenastih biljaka, pa je kraj u potpunosti oplemenjen i kao takav doživeo jednu novu dimenziju. Inače, naziv Travničke ulice je promenjen u ulicu Milorada Ekmečića, ali je park zadržao svoj izvorni naziv.

Mali projekti prave veliku razliku

Ovakvi, uslovno rečeno „mali“ projekti su neophodni Beogradu, koji je za poslednje dve decenije izgubio više od 10% svog zelenila. Stoga bi bilo dobro da se mnogobrojne neiskorišćene lokacije pretvore u parkove i skverove ovog tipa.

Gde god postoji veća betonska ili zelena površina, bez nekog konkretnog sadržaja, može se oplemeniti ovakvim pristupom. Grad Beograd je pre petnaest godina započeo sa inicijativom uređenja manjih skverova, ali je taj projekat ugašen.