Tri lica arhitekture: Inženjerstvo, umetnost ili samo nauka?
Arhitektura više nije samo inženjerstvo i umetnost. Dobila je i treće polje.
Već nekoliko vekova postoji definicija arhitekture kao discipline koja se može opisati kao inženjerstvo i kao umetnost. Naravno, na osnovu te definicije, arhitekte su sebe svrstavale u inženjere ili u umetnike, na osnovu ličnih afiniteta i polja koje im je kroz poslove bivalo bliže. Neke države, kao što su Nemačka, ponele su tradiciju da je arhitektura inženjerstvo, dok su države poput Francuske arhitekturu svrstale u umetnost.
Druge države, koje su razvijale svoju arhitektonsku scenu, pošle su onim putem kojim se većina njihovih stručnjaka školovala u inostranstvu. Tako je Kraljevina Srbija/Jugoslavija svoju školu arhitekture definisala kao inženjersku, jer se većina profesora sa Tehničkog/Arhitektonskog fakulteta školovala u Nemačkoj ili Švajcarskoj, na fakultetima koji su negovali tradiciju inženjerstva.
Međutim, nakon ideja o „Novoj školi arhitekture“ koje je doneo arhitekta Prof. Bogdan Bogdanović, a kasnije uticaji Bolonjske deklaracije i ličnih afiniteta novih profesora na Arhitektonskom fakultetu, arhitektura je sve više zauzima poziciju kao kreativna veština, tj. umetnost, pa tek onda inženjerstvo.
Navedene promene koje je donelo bolonjsko studiranje, tj. novo uobličavanje studijskih programa, angažovanje i napredovanje nastavnika u kombinaciji sa novim zakonima, doveli su do još jedne definicije arhitekture. Arhitektura postaje sve više nauka, tj. polje naučnog istraživanja.
Pročitajte još na Gradnja.rs:
Nastavni kadar i (ne)iskustvo u projektovanju
Ovo nije novost, jer su odavno u svim strukama postojale podele među stručnjacima, na one koji su radili u nauci, pa samim tim bili angažovani na fakultetima, institutima i zavodima i na one koji su radili u praksi, u državnim ili privatnim preduzećima.
Međutim, ova podela na teoriju i praksu je postala neobična u arhitektonskoj struci, gde sada svaki fakultet zapošljava 70–100% nastavnog kadra, koji su imali vrlo malo ili nimalo iskustva sa bilo kakvim projektovanjem (inženjerskog ili umetničkog karaktera), ali koji moraju biti doktori nauka, kako bi bili angažovani kao predavači (problemi akreditacije).
Takođe, poslovi koji im omogućavaju napredovanje i dalji (re)izbor isključivo su vezani za pisanje naučnih radova, monografija i učešće na naučnim konferencijama, bez ikakvog dodira sa praksom.
Ovi stručnjaci sebe ne mogu okarakterisati ni kao inženjere ni kao umetnike, jer njihov posao predstavlja čist naučno-istraživački rad. Dakle, nema projektovanja, crtanja, modelovanja, koje može biti okarakterisano kao inženjerski ili umetnički posao.
Kako će predavači da objašnjavaju studentima da je arhitektura delom inženjerstvo, a delom umetnost, ako će primeri svega toga biti izvan institucije u kojoj su isti zaposleni, tj. studiraju?
Arhitektonski fakultet u Beogradu jedini još poseduje napredovanje „po umetničkoj liniji“, gde predavači bivaju izabrani u viša zvanja, ako imaju izvedena dela ili osvojene nagrade na izložbama i konkursima. Sve ovo je potpuno normalno, jer u svakoj disciplini postoje stručnjaci koji se bave naučno-istraživačkim radom, bez obzira da li je u pitanju neki prirodni ili društveni fakultet ili koja druga naučna ustanova.
Naravno da će na svakoj katedri/departmanu – za projektovanje, urbanizam, tehnologije i istoriju/teoriju, da postoje naučni istraživači, ali kako će izgledati studije u nekoj bližoj budućnosti, kada na fakultetima budu predavali isključivo naučni istraživači, koji imaju doktorska zvanja, ali koji nemaju ni dana radnog staža u praksi? Nebitno da li su projektovali neke čisto utilitarne zgrade ili urbanistička rešenja (inženjerstvo) ili se bavili umetničkim oblikovanjem neke kuće, paviljona, enterijera ili prostorne instalacije (umetnost).
Kako će predavači da objašnjavaju studentima da je arhitektura delom inženjerstvo, a delom umetnost, ako će primeri svega toga biti izvan institucije u kojoj su isti zaposleni, tj. studiraju?
Arhitekte iz prakse kao gostujući predavači
Ovo je problem koji egzistira na Zapadu već više decenija, jer su tamo nauka i praksa oštro podeljene, pa predavači na fakultetima, bez obzira koji predmet predavali, a koji ima veze sa projektovanjem ili prostornim oblikovanjem, kao gostujuće predavače pozivaju arhitekte iz prakse (privrede), kako bi oni studentima detaljnije objasnili procese nastanka, uobličavanja i projektovanja nekog objekta.
Svi ovi trendovi polako dolaze i u Srbiju. Starije generacije profesora, koji su pored pedagoškog rada imali projektne biroe, polako odlaze u penziju, a mlađe generacije predavača, koji imaju doktorska zvanja i projektne biroe, postaju prava retkost na svim arhitektonskim fakultetima. Nešto mi govori da će za desetak godina onaj trostruki dijagram, gde je svakim krugom predstavljeno određeno polje/definicija arhitekture, postati jedan veliki krug na kojem će pisati – nauka.
Zanimljivo i dobro zapazanje. I na mestu je. Po meni, jedno od resenja moze biti ovo sto je vec pomenuto u tekstu, da se na predavanja pozovu gosti iz prakse. Treba naci nacina da sve to ostaje povezano, za dobrobit struke.
Bolonja, odnosno njena trenutna primena, je unakazila studije arhitekture. Nit su umetnici, nit su inženjeri, a mnogi nemaju ni osnovni osećaj o prostoru posle 5 godina studiranja. Ali je najbitnije da se diče nazivom master koji ama baš ništa ne govori.
Ranije su profesori mogli da dokazuju svoju ekspertizu praktičnim radom u struci, bez obaveze da imaju doktorat. Takođe današnji doktorati, kao prosto produžavanje studija, ni po čemu ne mogu da se porede sa nekadašnjim kad su naučnici radili na doktorskim tezama tek nakon ozbiljnih godina ili decenija u praksi, ili u nauci. Jednostavno, potrebno je iskustvo i znanje.