Od cevnog štita, preko miniranja, do proboja: Kako je građen Laz – najduži tunel na auto-putevima u Srbiji

Desna cev tunela Laz, ukupne dužine 2.662 metra, probijena je nakon tri godine iskopa, a mi vam donosimo sve detalje vezane za ovaj veliki građevinski poduhvat. 

Kroz terenski veoma zahtevnu deonicu Preljina – Požega na auto-putu „Miloš Veliki“ (E-763) intenzivno se radi na svim inženjerskim objektima. Među njima, najveći objekat na trasi predstavlja tunel Laz, dužine 2.843 m u levoj cevi, odnosno 2.662 m u desnoj. Tunel u mestu Pakovraće ulazi u planinu Jelicu, a u selu Rtari nalazi se njegov izlazni portal.

Kineski izvođač China Communications Construction Company uspeo je da probije desnu tunelsku cev nakon tri godine kopanja sa obe strane. Time je ovaj tunel postao najduži tunel na auto-putevima u u Srbiji, za 858 m duži od tunela Manajle koji se nalazi na Koridoru 10.

Pročitajte još na Gradnja.rs:

• Munjino brdo i Laz: Ova dva tunela povezaće centralnu sa zapadnom Srbijom
• Prvi tunel na svetu koji su u potpunosti izgradili roboti (video)

Tehnologija i tok gradnje

Iskop tunela vršio se sa obe strane. Radovi na pripremi tunelskih portala počeli su u oktobru 2019. godine, a prvi bageri krenuli su na desnu tunelsku cev u martu 2020. godine.

Već na samom početku gradnje izvođač se susreo sa pandemijom koronavirusa, koja je stvarala mnogo problema pri dolasku dodatne radne snage iz Kine, kao i pri nabavci materijala, te se nije moglo očekivati da u tom periodu radovi teku po planiranoj dinamici.        

Pre samog početka tunelskog rada, odnosno ulaska u brdski materijal, po konturi iskopa na portalnoj kosini ugrađen je i injektiran cevni štit Ø114 m, dužine 12 m.

Na taj način, dodatno je osiguran iskop u najosetljivijoj zoni – početku tunelskog rada. Na tom potezu primenjivao se i najjači tunelski tip primarne podgrade.

Celom dužinom tunela, geološka građa je vrlo složena. Najveći nadsloj iznad tunela iznosi 190 m. Na ulaznom portalu, građa tla se sastoji od različitih vrsta peščara.

Zahvaljujući ujednačenoj gelološkoj građi, koja se sastojala najviše od lapora i laporaca, nije bilo većih problema prilikom iskopa.

Nakon toga, ušlo se u veoma heterogenu formaciju dijabaz-rožna, koja je za izvođača predstavljala veliki izazov, jer se u ovoj geološkoj formaciji često pojavljivao povećan dotok podzemne vode.

Na izlaznom portalu, očekivalo se da će relativno mali nadsloj (20–60m) stvarati probleme prilikom iskopa. Međutim, zahvaljujući ujednačenoj geološkoj građi, koja se sastojala najviše od lapora i laporaca, nije bilo većih problema prilikom iskopa.

Stoga se iskop na ovom potezu vršio uglavnom miniranjem. Tek u poslednjih par stotina metara, kada se iskop sa izlaznog portala približavao onom sa ulaznog, došlo je do velikog prodora vode, te je izvođač morao da uspori sa iskopom.

Dve cevi tunela Laz, na međusobnom rastojanju 35–50 m, povezane su preko devet poprečnih prolaza za pešake i dva poprečna prolaza za vozila.

Čelične cevi za zaštitu od obrušavanja

Iskop tunela vršen je mašinski i miniranjem, u zavisnosti od geološke građe. Pre svakog novog koraka kopanja na radnom čelu, obično su se ugrađivale čelične cevi (koplja) u vrh kalote, koje su služile kao zaštita čela iskopa od obrušavanja.

Na određenoj stacionaži, nakon iskopa i ugradnje primarne obloge u zoni kalote, isti posao bi se radio i u zoni oporaca.

Na pojedinim deonicama tunela, u zavisnosti od tunelskog tipa podgrade, iskop i ugradnja primarne podloge vršila se i na podnožnom svodu.

Ugradnjom podnožnog svoda, u primarnoj podlozi dobijala bi se zatvorena (prstenasta) kontura tunela.

Zanimljivo je napomenuti i da je prilikom proboja cevi duge 2.662 m razlika spajanja ulaznog i izlaznog portala iznosila samo 2 cm visinski i 7 cm položajno.

Predusek je izveden pod zaštitnom konstrukcijom od obostranih šipova i razupora u njihovom vrhu.

U aprilu 2021. godine, na tunelu Laz otpočeli su radovi i na izradi sekundarne obloge.

Usled malog nadsloja na izlaznom portalu, leva cev je od portalne kosine nastavljena još 140 m po sistemu gradnje „tunela u otvorenom“ (Cut & Cover), a predusek je izveden pod zaštitnom konstrukcijom od obostranih šipova i razupora u njihovom vrhu.

Ono što je takođe specifično za izlazni portal tunela Laz jeste i prskana hidroizolacija MasterSeal 345  na Cut & Cover deonici tunela.

Ovaj tip hidroizolacije nanosi se na pripremljenu betonsku podlogu mašinskim prskanjem u dva sloja ukupne debljine 3 mm.  Kad se hidroizolacija osuši, ugrađuje se sloj geotekstila, a sve to zaštićeno je HDPE membranom.

Nakon toga, može se pristupiti slojevitim zatrpavanjem zemljanim materijalom, na čijem licu će se vršiti ozelenjavanje u cilju sprečavanja klizanja i ispiranja materijala sa strmih padina preduseka.

Preostali radovi

Nakon probijanja tunela Laz u desnoj tunelskoj cevi, ostaje da izvođač to isto uradi i u levoj, u kojoj je do proboja ostalo manje od 100 m. Zatim slede preostali radovi na izradi sekundarne obloge u obe cevi.

Paralelno sa tim, radi se zasipanje tunela zemljanim materijalom na deonici u otvorenom (sistem Cut & Cover). Nakon toga, izvođač će pristupiti fazi II radova, koja podrazumeva elektro-mašinsko opremanje tunela, kao i izradu kolovozne konstrukcije.

Planirano je da na izlaznom portalu bude postavljen objekat tunelskog operativnog centra iz kog će se vršiti osmatranje tunela nakon puštanja u saobraćaj. Tek nakon toga, tunel će biti spreman za tehnički prijem i puštanje u saobraćaj.

Tunel Laz postao je trenutno najduži tunel na auto-putevima u Srbiji. Međutim, sa prvog mesta najdužih tunela u zemlji će ga kroz par godina zbaciti tunel Iriški venac na Fruškogorskom koridoru.